Waarom elk kind een luie ouder verdient

Ik kom soms ouders tegen die met de allerbeste bedoelingen hun kinderen zowat alles uit handen nemen. Wat opvalt is dat de kinderen van deze ouders veelal moeite hebben met het maken van het huiswerk en het leren studeren. Zo hebben ze moeite met plannen en organiseren, het starten van een opdracht, concentratie, metacognitie (doelbewust handelen), cognitieve flexibiliteit (tijdens een taak het handelen bijsturen), probleemoplossend vermogen, werkgeheugen consulteren, controle over de emoties, doorzettingsvermogen… Allemaal stuk voor stuk vaardigheden die in combinatie met elkaar noodzakelijk zijn om complexe opdrachten uit te kunnen voeren. Deze opgesomde vaardigheden kan je verzamelen onder de noemer ‘executieve functies’. Je kan dit vergelijken met de controlekamer in de hersenen. Wanneer de controlekamer geleid wordt door iemand die ongetraind is, dan kunnen er wel eens dingen in het honderd lopen. Het goede nieuws is dat je wel degelijk je executieve functies kan trainen. Maar …

Ouders die hun kinderen nog steeds aankleden als ze 8 jaar oud zijn, die hun boterhammen nog smeren als ze 15 jaar oud zijn, die de kleren klaarleggen als ze 18 jaar oud zijn, kinderen die zelden klusjes in huis moeten doen, kinderen die bij de minste tegenslag hun ouders roepen om de verantwoordelijkheid door te geven, ze bestaan wel degelijk. Het is dan ook niet zo verwonderlijk dat net deze kinderen problemen krijgen met het uitvoeren van complexe taken. Je kan natuurlijk de vraag stellen wat eerst was: nemen deze ouders taken van hun kinderen uit handen omdat ze weten dat hun kinderen hier moeite mee hebben of nemen deze ouders deze taken uit handen omdat het een gemakkelijkheidsoplossing is?
Ouders zijn zich meestal niet bewust dat wanneer ze de dingen uit handen nemen van hun kinderen, dat je de kinderen daar niet mee helpt. Integendeel. Ze denken dat door dit uit handen te nemen ze hun kind ontlasten en het hen net wel helpt om deze vaardigheden onder de knie te krijgen. Of ze hebben geen zin in gejammer en gemok. Je ontzegt de kinderen op deze manier de training van de executieve functies. Zeker kinderen met ASS en ADHD hebben hier sowieso meer moeite mee.

Maar, wat bedoel ik nu juist met ‘luie’ ouder en waarom is het zo belangrijk om er eentje te zijn?

Elk kind verdient een ouder die een kind begeleidt naar zelfstandigheid. En dat kan alleen maar wanneer je op de juiste momenten even de ‘luie’ ouder uithangt.
Zo heb ik zelf de term ‘luie’ moeder moeten verdienen. Want geloof me, het is niet makkelijk om een luie ouder te zijn. Het kost veel tijd, geduld en vooral veel moeite. Klinkt contradictorisch, niet? Dat is het ook. Eigenlijk ben je geen luie ouder, je moet er vooral eentje lijken. Je steekt er aanvankelijk veel tijd en energie in, maar de kinderen en jezelf plukken de vruchten ervan zodra ze wat groter zijn.

Zo heb ik er jaren terug een zaak van gemaakt om nooit de boekentassen van mijn kinderen te dragen. Het dragen van een boekentas hebben ze op 2,5 echt wel zelf onder de knie. Er is geen enkele reden waarom iemand anders dit voor hen zou moeten doen. Zij zijn verantwoordelijk voor hun boekentas. Als die boekentas tegen de muur staat wanneer ik ze ging ophalen, dan moesten zij eraan denken om die boekentas mee naar huis te nemen. In het begin met enige herinnering van mijnentwege, na een weekje een automatisme. Het lijkt een onbelangrijke vaardigheid op dat moment, maar het is van grote waarde om kinderen al van kleuterleeftijd bewust te maken om al zelf na te denken.

Zelf boterhammen maken, zelf jassen en schoenen opruimen, zelf de sportzak maken, zelf naar een vriendje fietsen ipv gebracht te worden, iets bakken of iets koken, de kamer opruimen, zelf de tijd in het oog houden wanneer er naar de school moet vertrokken worden, een tafel opruimen, de vaatwas vullen en legen, de auto wassen, speelgoed opruimen, dieren verzorgen, …Het zijn stuk voor stuk klusjes die je kinderen van jongs af aan laten oefenen met al deze verschillende vaardigheden.

Ga je kinderen dus ook niet te vlug redden. Ze hebben tijd nodig om erachter te komen hoe ze iets kunnen oplossen of hoe ze iets moeten aanpakken. Een ruzie met broer en zus hoeft niet onmiddellijk in de kiem gesmoord worden. Zorg ervoor dat je kan ingrijpen wanneer er grenzen overschreden worden, maar er zijn waardevolle lessen geleerd wanneer je niet ingrijpt en ze het zelf hebben opgelost.

En ja, het is efficiënter als ouder zelf die boterhammen te smeren, om zelf de sportzak klaar te zetten en om zelf die boekentas te maken. Het is veel vlugger gedaan en je hoeft je geen zorgen te maken over wat ze allemaal vergeten zouden zijn. Wanneer jij hun kamer opruimt duurt het hooguit een halfuurtje, afgestoft, gestofzuigd en al. Wanneer jouw zoon of dochter zich hieraan zet, dan kan je rekenen op uren, dagen, weken (?), soms zelfs gecombineerd met een oncontroleerbaar gezucht en gekreun. Maar, wat een vaardigheden worden allemaal geleerd met een kamer op te ruimen! Plannen en organiseren, tijdsbesef, doorzettingsvermogen, prioriteiten stellen, …

Dat is natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan. Bij sommige ouders kan het angstzweet uitbreken alleen al bij de gedachte dat zoon- of dochterlief uren in de keuken staat te treuzelen, de afwasmachine helemaal verkeerd vult, de tafel toch niet zo proper is afgekuist zoals je zou willen, dat hele dure koksmes toch in de vaatwas beland, de gootsteen nog gevuld is met een ondefinieerbare brij… En toch, kom niet te vlug tussen. Laat hen zelf experimenteren. Je kan natuurlijk wel (achteraf, niet tijdens) zeggen wat je zelf niet ok vind. Ga dat dan ook niet zelf opkuisen, maar doe dat samen. Weet ook dat jouw kind het waarschijnlijk niet de hoogste prioriteit vind om een keuken spic en span achter te laten.

Maar wat moet je dan wel doen als je ziet dat je kind worstelt met deze functies en je het gevoel hebt dat je niet anders kan dan in te springen en over te nemen?

Een paar handvaten:

• Zorg zelf voor het goede voorbeeld en verwoord luidop wat je gaat doen. “Ik ga sporten: wat heb ik allemaal nodig? Mijn sportschoenen, want ik zal veel moeten lopen. Mijn regenjas want het zou misschien kunnen regenen en ik vind het niet leuk als ik helemaal nat word. Extra kousen voor wanneer de kousen die ik aanheb nat zouden worden. Mijn drinkbus voor wanneer ik dorst krijg en ook een banaan voor wanneer ik een hongertje krijg tussendoor. Ik denk dat ik alles heb nu.” Je hoeft dit niet uit te leggen aan jouw kind. Doe het terloops wanneer je klusjes doet en je merkt dat jouw kinderen in de buurt zijn. Kinderen imiteren veel, dus laten we daar gebruik van maken. Door hardop jouw gedachten uit te spreken, zorg je zelf voor orde en structuur in je denken. Je zorgt ervoor dat jouw gedachten niet alle kanten opschieten. Dit kan je bij elke opdracht op deze manier aanpakken.

• Als je merkt dat de kinderen nog veel ondersteuning nodig hebben, gebruik dan geen bevelende zinnen, maar gebruik eerder vragen. Zeg dus niet: “doe nu dit”, maar eerder: “wat ga je eerst aanpakken?” “Wat heb je nodig om te kunnen starten?” In plaats van het voor te zeggen, laat je de kinderen dus zelf nadenken. Op die manier gaan ze na verloop van tijd voor ze in een taak vliegen eerst een mentale planning maken.

• Gebruik visuele hulpkaarten: dit kan aan de hand van foto’s zijn (bv de inhoud van een lade, wat moet waar in welke schuif, hoe de vaatwas moet gevuld worden, hoe het aanrecht er dient uit te zien, hoe een opgeruimde kamer eruitziet, inhoud sportzak…) Let wel: dit is enkel in een eerste fase handig. Je kind kan hierbij leren luidop te verwoorden wat van hem verwacht wordt.

• Gebruik een timer om de opdracht duidelijk te af te lijnen. Sommige kinderen zitten soms uren aan een kort taakje. Dit helpt hen om te focussen op de opdracht.

• Gebruik tussenstappen: Bijvoorbeeld: de keuken opruimen kan soms te overweldigend zijn voor kinderen. Gebruik een stappenplan of foto’s om bijvoorbeeld de volgorde weer te geven: eerst de tafel afruimen, daarna de tafel afkuisen, de afwas doen (tussenstappen: eerst de properste zaken zoals glazen en bestek wassen, daarna de borden, als laatste de pannen), …
  
• Zorg zelf ook voor orde. Jassen en schoenen hebben een vaste plek, de sportzakken, de sportspullen, … kan je steeds op dezelfde plek terugvinden. Wanneer je kind te lang moet zoeken naar zijn spullen die nergens een plekje hebben is de motivatie om het zelf te doen vlug weg.

• Geef je kinderen de tijd om zelf uit te zoeken wat voor hen het beste werkt. Kom dus niet te vlug tussen en neem niet te vlug over. Hou ook je partner tegen wanneer deze vindt dat het lang genoeg geduurd heeft en kritiek geeft terwijl je kind nog bezig is met de opdracht.

• Stel vragen om de kinderen wat te sturen ipv te zeggen wat ze moeten doen.
  Wanneer je hen iets wil leren, zorg dan dat je genoeg tijd vrijmaakt. Het zal sowieso langer duren dan wanneer je het zelf zou doen. Het zal ook niet altijd op de manier zijn zoals jij het wil. Herinner jezelf eraan dat ook jij door gissen en missen gekomen bent waar je nu staat. Ben je toch gehaast? Kies dan zeker een ander moment uit. Kinderen voelen vlug wanneer er druk op de ketel staat en blokkeren soms. Bespaar jezelf en jouw kinderen die frustratie.

Binnen de therapie van Lerende Handen gaan we altijd aan de slag met een concrete activiteit, zoals bv houtbewerking om de executieve functies te trainen. Dit laat toe om de activiteit op zichzelf te laten fungeren als ‘kapstok’ waarbij kinderen in latere opdrachten mentaal naar kunnen teruggrijpen.

Ik praat bewust niet over leeftijden bij het uitvoeren van opdrachten en de executieve functies die daarvoor gebruikt worden. Je vindt op internet heel wat lijstjes terug met alle taken die een kind zou moeten kunnen uitvoeren op een bepaalde leeftijd. Het ene kind is daar al sneller mee weg dan het andere. De ene ouder neemt meer uit handen dan de andere. Kijk waar jouw kind op dit moment moeite mee heeft en begeleidt hem stap voor stap naar wegen die wel lukken. Dat wil dus zeggen: de tijd die je hierin investeert is nu groot, maar weldra kan je jezelf met trots een ‘luie’ ouder noemen.