Tussen beschermen en laten groeien

In mijn ergopraktijk Lerende Handen ontmoet ik vaak kinderen waarbij angst, spanning of overprikkeling een constante is geworden. Sommigen haken (tijdelijk) af van het schoolsysteem omdat alles te veel is geworden. Binnen de ergotherapie zoeken we dan naar manieren om via functionele activiteiten het zelfvertrouwen opnieuw aan te wakkeren, niet door te forceren, maar door stap voor stap het vertrouwen te herstellen. Om die reden trok een recent opiniestuk in The Boston Globe mijn aandacht aangezien het scherp verwoordt wat ik dagelijks zie in de praktijk.

In dat artikel schreven psychologen Ben Lovett en Alex Jordan dat het wegnemen van stressfactoren, hoe goed bedoeld ook, leerlingen kansen tot groei ontneemt. Steeds meer kinderen krijgen aanpassingen op school die vooral één boodschap uitstralen: “dit is te moeilijk voor jou.”
Ze bedoelen het niet slecht, die extra tijd, dat aparte lokaal, die lichtere taken. Maar in wezen bevestigen ze de angst.

Want angst voedt zich met vermijding. Wat we uit de weg gaan, groeit tot onrealistische proporties. En precies daarom is blootstelling, het geleidelijk aangaan van wat we spannend vinden, al decennialang de hoeksteen van hoe we succesvol met angst kunnen omgaan. In de klas kan dat zijn: spreken voor de klas, deelnemen aan een toets of met klasgenoten samenwerken, ondanks de driedubbele knoop in je maag.

Lovett en Jordan pleiten er niet voor om kinderen in het diepe te gooien, wel om hen kansen te geven hun eigen weerbaarheid te ontdekken. Want elk moment dat we vermijden, is ook een gemiste kans om te leren dat ongemak tijdelijk is en dat we het wel aankunnen.

En dat is waar ergotherapie om de hoek komt piepen. Ergotherapeuten zijn meesters in het aanpassen van activiteiten op het niveau van het kind. The just right challenge!

Ik geef naast mijn praktijksessies ook TOAH-lessen aan kinderen die door psychische problemen of voortdurende overprikkeling niet (voltijds) naar school kunnen. Voor sommigen is die periode buiten de klas geen vlucht, maar even op de pauzeknop drukken: ademruimte vinden om langzaam weer aansluiting te vinden bij het schoolleven.

Een school die daarin meebeweegt, die een kind stap voor stap, op maat en zonder druk, weer laat deelnemen, is goud waard. Het kind blijft evenwel aan de stuurknuppel: dat we accommoderen, maar tegelijk ook aanmoedigen. Dat we zeggen: “Je moet het niet alleen doen, maar ik geloof wel dat je het kan.”

Want ook deze kinderen hebben groeikansen nodig. Ze verdienen het om te ervaren dat angst niet allesbepalend hoeft te zijn. Dat ze, met de gepaste begeleiding, een presentatie kunnen geven of een nieuwe sociale situatie aankunnen. Maar dan op maat. In kleine behapbare stukjes. Niet als een onoverzichtelijke berg waarvan je op voorhand de handdoek al in de ring gooit.

Ook in mijn eigen gezin kwam dit spanningsveld ooit sterk naar voren. Eén van mijn kinderen kreeg op school het advies voor een IAC, een Individueel Aangepast Curriculum, nadat hij een diagnose dyscalculie had mogen ontvangen. Een traject waarbij leerdoelen worden verlaagd of vervangen door eenvoudigere, haalbare doelen, maar met het gevolg dat mijn kind geen getuigschrift basisonderwijs zou behalen. Dat kan waardevol zijn voor sommige leerlingen, maar in dit geval voelde het onterecht. Mijn zoon had ondersteuning nodig, niet verlaging van zijn leerdoelen. De ondersteuning kwam zelfs niet ter sprake.

Daarom koos ik op dat moment voor huisonderwijs voor nog een extra kind. Niet om te vluchten voor moeilijkheden, niet uit vermijding, maar omdat ik vond dat hij meer in zijn mars had dan het schoolsysteem op dat moment toeliet. In die periode kon hij op eigen tempo werken, kreeg hij de ruimte om andere interesses te verkennen en behaalde hij zonder problemen zijn getuigschrift lager onderwijs.

Toen hij nadien overstapte naar het middelbaar onderwijs, werd er bij wiskunde plots veel door de vingers gezien omwille van zijn diagnose dyscalculie. De uitdaging verdween. Hij werd niet meer geprikkeld, alsof ze hem al op voorhand hadden opgegeven. En dus kwam er opnieuw huisonderwijs, deze keer met een duidelijke ambitie: niet beschermen, maar uitdagen. En met resultaat, hij studeerde af in een ASO-richting (nu bekend onder Doorstroming).

Die keuze was telkens een evenwichtsoefening: voldoende ondersteuning bieden zonder te verlagen, begrip tonen zonder te onderschatten.

Daarnaast had ik nog een ander kind (ik heb er een aantal): een ‘bang vogeltje’, zoals ik het vaak noem. Ook daar was het zoeken naar de balans tussen veiligheid en durf. Ik wilde mijn kinderen met zoveel mogelijk ervaringen in contact brengen, maar altijd met een veilige basis waar ze konden terugkomen, ademhalen en nadenken over de volgende stap. Nieuwe dingen proberen, stap voor stap. Niet opgeven, maar telkens opnieuw durven beginnen.

Daarom begrijp ik Lovett en Jordan volledig: we moeten de harde dingen niet uit de weg gaan, integendeel. We willen dat kinderen zoveel mogelijk ervaringen opdoen, zodat ze minder handelen vanuit angst en meer vanuit vertrouwen.
Maar dat lukt alleen wanneer we de angst zelf ook zien en ernstig nemen. Niet bagatelliseren, niet forceren, wel blijven aanmoedigen.

Het is een evenwichtsoefening: beschermen waar nodig, uitdagen waar mogelijk. Alleen zo leren kinderen hun angst niet te vermijden, maar ermee omgaan. En precies dat is wat ze nodig hebben, in de klas, op het werk, in het leven.

Nog een kleine nuance: soms is het nodig om bewust op de pauzeknop te duwen en tijdelijk alle hindernissen weg te nemen. Dat mag echter een momentopname blijven. Sommige kinderen hebben jarenlang in een toestand van chronische overprikkeling geleefd en dan is het belangrijk dat we de tijd nemen om opnieuw tot herstel te komen. Pas wanneer het kind zelf aangeeft dat het weer klaar is voor uitdaging, bouwen we voorzichtig verder op.

Bron:
Lovett, B. J., & Jordan, A. (2025, 16 oktober). Schools are accommodating student anxiety — and making it worse. The Boston Globe / Teachers College, Columbia University.
https://www.tc.columbia.edu/articles/2025/october/schools-are-accommodating-student-anxiety--and-making-it-worse/